Вілейка - гэта горад у Мінскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Вілейскага раёна. Горад Вілейка размешчаны на беразе ракі Віліі. Цэнтральнымі славутасцямі горада Вілейка з'яўляецца два важных архітэктурных і культурных помніка. Гаворка ідзе пра каталіцкі і праваслаўны храмы, жывапісным чынам размешчаныя побач на цэнтральнай плошчы горада Вілейка.
Перш чым пераходзіць непасрэдна да апісання гэтых храмаў, згадаем, што касцёл і царква размешчаныя побач на адной плошчы ў гістарычнай частцы горада - гэта сітуацыя вельмі ўласцівая для гарадоў і вёсак Беларусі, і, у пэўным сэнсе, менавіта такія архітэктурныя ансамблі ў гістарычнай частцы беларускіх гарадоў можна нават лічыць візітнай карткай краіны і яе бачным адрозненнем ад суседзяў. Справа ў тым, што падобную сітуацыю на рэгулярнай аснове можна сустрэць толькі ў Беларусі. Гэты фактар, у прыватнасці, абумоўлівае дадатковую каштоўнасць касцёла, царквы і ў цэлым усяго архітэктурнага ансамбля, які яны ўтвараюць ў горадзе Вілейка.
Такім чынам, адной з асноўных славутасцяў горада Вілейка з'яўляецца касцёл Узвышэння Святога Крыжа. Гэты храм быў пабудаваны ў неагатычным стылі ў 1906-1913 гадах. Касцёл гэты дастаткова вялікі і манументальны, ён мае вельмі запамінальную знешнасць. Побач з касцёлам у горадзе Вілейка размешчаны таксама невялікі сучасны (але вельмі ўдала стылізаваны пад пачатак 20-га стагоддзя) службовы будынак, у якім размяшчаецца парафіяльная адміністрацыя.
Адзначым найважнейшыя падзеі ў гісторыі касцёла ў горадзе Вілейка. Так, амаль адразу пасля сваёй пабудовы, а менавіта падчас Першай Сусветнай Вайны, храм значна пацярпеў ад артылерыйскіх абстрэлаў, мабыць таму, што яго вежа з'яўляецца самым высокім аб'ектам ўсёй мясцовасці, і магла выкарыстоўвацца ў якасці назіральнай вышкі. У 1920-ых гадах, калі горад Вілейка уваходзіў у склад міжваеннай Польшчы, Крыжаўзвіжанскі касцёл быў старанна адноўлены. Пасля Другой Сусветнай Вайны касцёл быў зачынены савецкімі ўладамі і пераўтвораны ў склад. Пазней, аднак, яго абвясцілі помнікам архітэктуры і пераўтварылі храм ў выставачную залу.
Такім чынам, касцёл у горадзе Вілейка, у адрозненне ад многіх іншых беларускіх храмаў, нават у савецкі час падтрымліваўся ў належным стане. У 1990 годзе касцёл у горадзе Вілейка вярнулі вернікам. На сённяшні дзень гэты касцёл з'яўляецца дзеючым храмам, знаходзіцца ў выдатным стане, а таксама з'яўляецца культурна-гістарычнай каштоўнасцю і выбітнасцю Беларусі.
Як ужо згадвалася, другой важнай славутасцю горада Вілейка з'яўляецца царква, асвечаная ў гонар Святой Марыі Егіпецкай. Гэты невялікі, але вельмі прыгожы праваслаўны храм быў узведзены ў горадзе Вілейка ў 1865 годзе. Цікавая асаблівасць гэтай царквы - наяўнасць вежавага гадзінніка, які ўпрыгожвае царкоўную званіцу і мае тры цыферблаты, накіраваных у розныя бакі. Такая дэталь зусім не ўласцівая для праваслаўнай архітэктуры. Царква фактычна бесперапынна функцыянавала ў ходзе ўсёй сваёй гісторыі і, пры неабходнасці, своечасова рамантавалася.
Такім чынам, на сённяшні дзень царква ў горадзе Вілейка знаходзіцца ў выдатным стане, працягвае заставацца адкрытай для вернікаў і з'яўляецца важным архітэктурным помнікам. Каля царквы ў горадзе Вілейка маецца таксама дадатковы службовы корпус, у якім размяшчаецца прыхадская адміністрацыя. Гэты корпус узведзены ў наш час у адзіным з самой царквой стылі і вельмі ўдала з ёй спалучаецца. А з улікам таго, што каля размешчанага побач касцёла таксама маецца аналагічны корпус, то архітэктурны ансамбль цэнтральнай плошчы горада Вілейка прадстаўлены двума старадаўнімі храмамі і двума маляўнічымі службовымі карпусамі, аказваецца вельмі прыгожым, сіметрычным і завершаным. Як ужо гаварылася, атрыманы ансамбль мае самастойную каштоўнасць, а таксама дадае турыстычнай прывабнасці кожнаму з храмаў паасобку.
Пяройдзем да апісання іншых славутасцяў горада Вілейка. І, па-першае, каб цалкам завяршыць тэму хрысціянскай спадчыны горада Вілейка, адзначым, што ў гэтым горадзе маецца яшчэ некалькі сучасных праваслаўных храмаў. Дадзеныя храмы размешчаны на розных ўскраінах горада Вілейка і для пэўнага кола падарожнікаў па Беларусі ўжо сёння могуць прадстаўляць некаторую цікавасць.
Яшчэ адной прыкметнай славутасцю горада Вілейка з'яўляецца мясцовы чыгуначны вакзал, збудаваны тут у пачатку 20-га стагоддзя. Побач з вакзалам размешчана воданапорная вежа таксама пабудаваная ў пачатку 20-га стагоддзя. Неабходна адзначыць, што будынак чыгуначнага вакзала ў горадзе Вілейка з'яўляецца адначасова і вельмі маляўнічым, і вельмі тыповым. Падобных чыгуначных станцый і суседніх з імі аналагічных воданапорных вежаў маецца вельмі шмат на шырокіх прасторах усёй Еўропы. Тым не менш, гэта не моліць каштоўнасці кожнай з гэтых станцый паасобку. Справа ў тым, што будынкі такога тыпу нясуць у сабе вельмі відавочны адбітак той эпохі, да якой яны ставяяцца і, так ці інакш, складаюць часціцу культурна-гістарычнай спадчыны краіны.
Акрамя згаданых, у горадзе Вілейка маецца яшчэ цэлы шэраг невялікіх архітэктурных помнікаў і славутасцяў. У асноўным гэта будынкі пабудаваныя ў канцы 19-га - пачатку 20-га стагоддзяў, якія могуць быць аднесены да радавой гістарычнай забудовы горада Вілейка. Сярод гэтых будынкаў маюцца былыя гасцініцы, бальніцы, гімназіі, казармы, казначэйства, пажарнае дэпо, суд, турма і іншыя адміністрацыйныя і жылыя дамы. Некаторыя з гэтых будынкаў і ў наш час выконваюць функцыі падобныя тым, якія закладваліся ў іх пры будаўніцтве. Усе разам гэтыя невялікія славутасці Вілейкі ўдала дапаўняюць асноўныя архітэктурныя помнікі горада, і надаюць яму дадатковую прывабнасць у вачах турыстаў і падарожнікаў.
Акрамя таго, трэба сказаць пару слоў і аб самім горадзе Вілейка. Як ужо згадвалася, гэты горад з'яўляецца адміністрацыйным цэнтрам аднайменнага раёна. Адпаведна горад Вілейка дастаткова буйны. Тут ёсць усе элементы базавай інфраструктуры і некаторыя элементы турыстычнай інфраструктуры. У прыватнасці, акрамя абавязковых крам, аддзяленняў пошты і банка, банкаматаў, аўтазаправачных станцый і іншага, тут маюцца гасцініца і некалькі рэстаранаў.
Таксама трэба адзначыць, што прама на цэнтральнай плошчы горада Вілейка, як раз паміж касцёлам і царквой размешчаны цэнтральны ўваход у невялікі гарадскі парк. Прычым іншым сваім бокам дадзены парк звернуты да ракі Віліі, на беразе якой і размешчаны увесь горад Вілейка. Ад храмаў да ракі не больш за 500 метраў. Такім чынам, у цэнтры горада Вілейка склалася вельмі прывабная турыстычная атмасфера. Тут вельмі каштоўныя славутасці і архітэктурныя помнікі, якія складаюць маляўнічы ансамбль, суседнічаюць з прыгожым паркам і ракой, і ўтвараюць ўсе разам вельмі шырокую зону для прыемных і павольных шпацыраў турыстаў і падарожнікаў па Беларусі.