Завоссе - гэта маленькая вёска Баранавіцкага раёна, Брэсцкай вобласці Беларусі. Асноўнай славутасцю вёскі Завоссе з'яўляецца музей-сядзіба Адама Міцкевіча. Праўды дзеля, трэба адразу адзначыць, што сама музей-сядзіба размешчана не ў вёсцы Завоссе, а побач з ёй, у чыстым полі. Гэты музей уяўляе з сябе выдатна адноўленую сядзібу, у арыгінале якой у 1798 годзе нарадзіўся выбітны польска-беларускі паэт - Адам Міцкевіч.
Першапачаткова сядзіба ў вёсцы Завоссе была пабудавана яшчэ ў сярэдзіне 18-га стагоддзя. За гады свайго існавання яна некалькі разоў мяняла гаспадароў. Самай важнай падзеяй у гісторыі гэтай сядзібы, як ужо стала зразумела, з'яўляецца тое, што менавіта тут нарадзіўся Адам Міцкевіч. Пазней ён сюды таксама часта прыязджаў, і праводзіў тут шмат часу. Аднак, дадзеная сядзіба не была яго пастаянным месцам жыхарства. На самай справе яго дзяцінства прайшло ў Навагрудку, менавіта там ён быў ахрышчаны і атрымаў першую адукацыю. Дарэчы там па-сапраўднаму захавалася музей-сядзіба яго імя, у якой ён пражываў, быўшы дзіцем. А вось арыгінальная сядзіба ў вёсцы Завоссе была амаль цалкам разбурана ў ходзе Першай Сусветнай Вайны, астатняе зрабіў час.
Бо толькі ў канцы 20-га стагоддзя аб гэтай сядзібе зноў успомнілі. І ў 1998 годзе, да 200-годдзя вялікага паэта Адама Міцкевіча, на месцы яго нараджэння, побач з вёскай Завоссе, была адноўлена сядзіба, што цалкам знікла да таго часу. Аднаўленне сядзібы вялося дзякуючы фінансавай падтрымцы польскага ўрада, на падставе малюнкаў Напалеона Орды і іншых мастакоў. Аднак гэтыя выявы перадавалі толькі знешні выгляд сядзібы. На жаль, не захавалася ніякіх дакументаў, якія апісваюць ўнутраную абстаноўку сядзібы. Таму за аснову было ўзята апісанне сядзібы пана Тадэвуша - вядомага героя паэмы Міцкевіча. Бо, як лічыцца, у гэтай паэме Адам Міцкевіч шмат у чым пераказваў свае асабістыя ўспаміны пра сваю малую радзіму.
Трэба адзначыць, што сядзіба гэтая адноўлена проста цудоўна. Пры аднаўленні сядзібы ў вёсцы Завоссе не выкарыстоўвалася сучасных будаўнічых матэрыялаў, тут нават дах саламяны. Таму сядзіба Адама Міцкевіча ў вёсцы Завоссе вельмі добра адлюстроўвае наведвальнікам атмасферу канца 18-га стагоддзя. Настолькі добра адноўленых сядзібаў дадзенага тыпу і перыяду ў Беларусі ўсяго літаральна пара штук.
Музейны комплекс у вёсцы Завоссе паўтарае планіроўку традыцыйнай шляхецкай сядзібы канца 18-га - пачатку 19-га стагоддзяў. У цэнтры знаходзіцца сама сядзіба, насупраць яе - невялікі свіран (на другім паверсе якога маецца летні пакой Адама Міцкевіча), побач - гаспадарчыя пабудовы. Ёсць таксама калодзеж - журавель, пограб і лазня на беразе невялікай сажалкі. Да гэтай сажалкі з лазенькай вядзе маляўнічая алея, высаджаная бярозкамі.
Менавіта ў гэты музей трэба ехаць, калі Вы хочаце прадставіць, як выглядала жыццё і побыт дробнай шляхты ў канцы 18-га стагоддзя. Акрамя знешняга аблічча будынкаў, у сядзібе Адама Міцкевіча ў вёсцы Завоссе вельмі добра адноўлены і інтэр'еры, якія таксама перадаюць і дапаўняюць атмасферу 18-га стагоддзя, якая пануе тут. Ўнутры самой сядзібы можна ўбачыць мноства прадметаў даўніны, а ўнутры іншых пабудоў можна ўбачыць розныя гаспадарчыя прылады адпаведнай эпохі.
Экспазіцыя музея Адама Міцкевіча ў вёсцы Завоссе цікавая ў асноўным менавіта тым, што тут выдатна ўзноўлены быт беларускай шляхты канца 18-га стагоддзя. Аднак, трэба прызнаць, што якіх-небудзь значных з гістарычнай і культурнай пунктаў гледжання экспанатаў тут не маецца. Справа ў тым, што ўсе арыгінальныя прадметы 18-га і 19-га стагоддзяў, якія захоўваліся ў гэтай сядзібе былі поўнасцю страчаны адначасова з самой сядзібай.
На сённяшні дзень маюцца толькі некаторыя археалагічныя матэрыялы, знойдзеныя на раскопках сядзібы ў вёсцы Завоссе. Аднак гэтыя прадметы наўпрост да Адама Міцкевіча не адносяцца і асаблівай цікавасці не ўяўляюць. Большая частка экспанатаў была прывезена з Польшчы. Гэтыя прадметы ў асноўным з'яўляюцца сучаснымі рэканструкцыямі старадаўніх вырабаў або копіямі арыгінальных гістарычных дакументаў. У музеі таксама можна набыць сувеніры і буклеты на памяць пра наведванне гэтага гістарычнага месца.
Аднак, усё гэта ніякім чынам не моліць каштоўнасці дадзенай сядзібы. Гэта месца цалкам апраўдвае чаканні турыстаў, так як выдатна пераносіць наведвальнікаў у атмасферу канца 18-га стагоддзя і вельмі радуе якасцю і прыгажосцю праведзенай працы. А каштоўныя гістарычныя матэрыялы, сапраўды, павінны захоўвацца пад надзейнай аховай у буйных музеях. Адным словам, музей-сядзіба Адама Міцкевіча ў вёсцы Завоссе - гэта зусім унікальны, вельмі цікавы і запамінальны помнік беларускай архітэктуры, гісторыка-культурная каштоўнасць і важная славутасць Беларусі. Да гэтага музею ў вёску Завоссе прыязджае вельмі шмат турыстаў, праз яго пралягае мноства турыстычных маршрутаў, усе вандроўцы, турысты і наведвальнікі застаюцца задаволеныя ўбачаным. Жыхары прылеглых гарадоў часта ўладкоўваюць тут вясельныя фотасесіі.
Выдатнай атмасферы, што пануе у музеі-сядзібе Адама Міцкевіча ў вёсцы Завоссе спрыяе таксама ціхамірнасць гэтых месцаў, прыгажосць прыроды і свежае паветра. Акрамя таго, трэба таксама адзначыць, што вёска Завоссе знаходзіцца менш чым у 20 кіламетрах ад асноўнай магістралі краіны - трасы Брэст-Мінск. Таму заехаць сюды вельмі лёгка. І ў гэтым ёсць сэнс, так як ўражанні і ўспаміны ў наведвальнікаў застануцца толькі станоўчыя.
Замалёўкі Напалеона Орды, Завоссе:
