Райца - гэта вёска Карэліцкага раёна, Гродзенскай вобласці Беларусі. Асноўнай славутасцю вёскі Райца з'яўляецца царква Святой Барбары, якая была пабудавана ў 1817 годзе з цэглы і натуральнага каменя. Царква ў вёсцы Райца мае вельмі незвычайны вонкавы выгляд. Яна выглядае як маленькая сярэднявечная крэпасць. Хоць, відавочна, што ў пачатку 19-га стагоддзя ніякіх абарончых функцый пры будаўніцтве ў яе ўжо не закладалася.
Збольшага, такі незвычайны для царквы знешні выгляд, тлумачыцца тым, што храм у вёсцы Райца першапачаткова будаваўся як касцёл, і, па сумяшчальніцтве, радавы магільны склеп у складзе дастаткова шырокага сядзібнага комплексу, які размяшчаўся ў вёсцы Райца. Пра гэты комплекс яшчэ будзе сказана далей. У 1863 годзе, пасля паражэння адпаведнага паўстання, храм у вёсцы Райца быў ператвораны ў Спаса-Праабражэнскую царкву. Падчас Першай Сусветнай Вайны царкоўныя званы і некаторыя іншыя каштоўнасці былі вывезены углыб Расеі.
Падчас Другой Сусветнай Вайны ў царкву трапіў снарад. Справа ў тым, што царква з'яўляецца высотнай дамінантай пасёлка, адпаведна па ёй магла прыстрэльвацца артылерыя. Пазней храм таксама падпалілі партызаны. У сярэдзіне 20-га стагоддзя савецкія ўлады прынялі рашэнне знесці паўразбураны будынак храма ў вёсцы Райца, які ўжо тады пуставаў без даху і перакрыццяў. У царкве было зроблена некалькі выбухаў, аднак масіўныя сцены з цэглы і натуральнага каменя, якія дасягаюць метровай таўшчыні, выстаялі, а канчаткова разбіраць храм так і не сталі. Храм проста пакінулі пуставаць і далей разбурацца пад дзеяннем часу.
У 2000 годзе была распачата рэстаўрацыя царквы ў вёсцы Райца. У 2003 годзе храм быў нанова асвечаны ў імя Святой Барбары. У ходзе ўсіх гэтых падзей царква ў вёсцы Райца нязначна перайначылася, у прыватнасці знікла скульптура Панны Марыі, якая ўпрыгожвала салідную вежу на галоўным фасадзе, з той жа вежы зніклі куранты і званы, былі знішчаны контрфорсы, што ўмацоўвалі бакавыя фасады. Рэстаўрацыя храма працягваецца. Аднак, яна вядзецца толькі сіламі малалікага прыходу храма, таму вельмі марудна. Тым не менш, у планах маецца поўнае аднаўленне гістарычнага аблічча царквы ў вёсцы Райца.
Сёе-тое ўжо зроблена, напрыклад, на выдатна адрэстаўраваным галоўным фасадзе царквы ў вёсцы Райца зноў размясціўся механічны гадзіннік. Аднак, на жаль, пры аднаўленні сцен храма выкарыстоўвалася толькі звычайная цэгла, замест натуральнага каменя, з якога пабудаваны ацалелыя фрагменты сцен, а дах стаў бляшаным, замест чарапічнага. Тым не менш, усё гэта вядома і звыкла для Беларусі, і тлумачыцца моцна абмежаванымі фінансавымі магчымасцямі рэстаўратараў. Але вось з'яўленне надпісу «2000» на адным з фасадаў будынка зусім нетыпова і незразумела. Такім чынам, да наступнага этапу рэканструкцыі, гістарычнае аблічча царквы ў вёсцы Райца прыкметна парушана. Хоць агульнага станоўчага ўражання падарожнікаў і турыстаў ад наведвання дадзенага храма гэты факт не мяняе.
Царква ў вёсцы Райца - гэта вельмі цікавая славутасць, важны архітэктурны помнік і аб'ект культурна-гістарычнай спадчыны Беларусі. Яна вельмі маляўніча размешчана на высокім пагорку, з якога адкрываецца выдатны від на вёску. Побач з царквой размешчана плябанія 19-га стагоддзя (г.зн. дом святара, царкоўная адміністрацыя і гаспадарчы двор) і дзве брамы, якія таксама былі пабудаваныя ў 19-ым стагоддзі. Пасля вайны, калі царква была разбурана, будынак плябаніі быў пераабсталяваны ў храм, у якім праходзілі службы. Цяпер гэты будынак таксама служыць прыходу царквы ў вёсцы Райца.
Як ужо згадвалася, у вёсцы Райца раней размяшчаўся шырокі сядзібны комплекс. Да нашага часу, акрамя касцёла, ад гэтага комплексу захаваўся сам сядзібны дом, фрагменты парка і вельмі адметны гербавы слуп. Сядзібны дом быў пабудаваны ў пачатку 19-га стагоддзя, а на сённяшні дзень ён з'яўляецца цікавай славутасцю вёскі Райца. Гэтая сядзіба цікавая тым, што яе аблічча вельмі характэрнае для свайго часу, пры гэтым яна нядрэнна захавалася. Таму гледзячы на сядзібу ў вёсцы Райца вандроўцы і турысты могуць у думках акунуцца ў атмасферу ціхага беларускага правінцыяльнага жыцця 19-га стагоддзя. Менавіта тут можна адчуць амаль няўлоўнае дыханне той шляхетнай Беларусі, якой, здаецца, даўно ўжо няма.
На дадзены момант сядзіба ў вёсцы Райца знаходзіцца ў прыватнай уласнасці. Уладальнікі сядзібнага дома прадпрымаюць спробы па яго поўнай рэстаўрацыі і аднаўленню. Плануецца арганізаваць тут музей. Часткова гэтыя планы ўжо рэалізаваны, адно з памяшканняў сядзібы ўжо з'яўляецца выставачнай залай, з пакуль яшчэ небагатай экспазіцыяй. Тым не менш, нават у такім стане сядзіба ў вёсцы Райца можа быць вельмі цікавай для падарожнікаў, а разам з царквой яны фарміруюць ў гэтай вёсцы проста выдатную турыстычную атмасферу.
Замалёўкі Напалеона Орды, Райца:
