Гальшаны - гэта вялікая вёска Ашмянскага раёна, Гродзенскай вобласці Беларусі. Асноўнай славутасцю вёскі Гальшаны з'яўляюцца фрагменты невялікага замка, які быў пабудаваны тут у першай палове 17-га стагоддзя. На жаль, замак у вёсцы Гальшаны вельмі пацярпеў падчас Першай і Другой Сусветных Войнаў, таму да нашых дзён ад яго захаваліся толькі руіны. Прычым руіны далёка не ўсяго замка, а толькі, прыблізна, адной трэцяй яго часткі. Астатняе знішчана дашчэнту.
У мінулым замак быў акружаны валамі і равамі, якія запаўняліся водамі невялікай мясцовай ракі. Па кутах замка ў вёсцы Гальшаны высіліся вежы, а па перыметры сцен, прымыкаючы да іх, размяшчаліся двухпавярховыя жылыя карпусы, якія ўтвараюць замкнёны ўнутраны двор памерам 60 на 60 метраў. А ўсяго вежаў было шэсць, акрамя чатырох кутніх яшчэ дзве вежы ўзвышаліся пасярэдзіне жылых карпусоў. У адну са сцен замка была таксама ўбудаваная капліца. Пры ўсім пры гэтым, трэба адзначыць, што замак гэты быў хутчэй умацаваным палацам, так як у яго архітэктуры не было многіх важных абарончых атрыбутаў. Напрыклад, меліся шырокія вокны.
Замак у вёсцы Гальшаны ахутаны многімі выдуманымі легендамі і таямніцамі. Іх вывучэнню можна прысвяціць асобную навуковую працу. Таксама мяркуецца, што менавіта гэты замак выкарыстаў у якасці прататыпа вядомы беларускі пісьменнік Уладзімір Караткевіч для свайго дэтэктыўнага рамана «Чорны замак Альшанскі». Аднак сапраўдная гісторыя замка ў вёсцы Гальшаны, на жаль, выглядае вельмі празаічна і сумна.
Так, ён быў узведзены на ўскраіне гэтай вёскі ў першай палове 17-га стагоддзя, у якасці умацаванай палацавай рэзідэнцыі падканцлера Вялікага Княства Літоўскага Паўла Стэфана Сапегі. Пасля яго смерці замак у вёсцы Гальшаны і адпаведныя валоданні былі адразу ж падзеленыя паміж яго шматлікімі крэдыторамі. Падчас Паўночнай Вайны замак быў часткова пашкоджаны, але іншая яго частка заставалася жылой. Па нейкіх прычынах замак фактычна ніхто і не браўся аднаўляць. Наадварот, пашкоджаныя карпусы разбіраліся на цэглу, а ацалелыя перабудоўваліся ва ўсё больш і больш простыя жылыя карпусы. Да сярэдзіны 19-га стагоддзя ўжо быў разабраны трэці паверх, а з цэглы выбудаваная карчма. Капліца да таго часу ўжо не дзейнічала і была пераабсталяваная ў склад. Некаторыя іншыя часткі палаца ўжо ляжалі ў руінах. А жылым заставаўся фактычна толькі адзін корпус.
Аднак, аж да пачатку Першай Сусветнай Вайны ў замку ўсе яшчэ жылі людзі. Але як ужо згадвалася, у ходзе двух наступных сусветных войн замак быў вельмі моцна пашкоджаны. І пасля Вялікай Айчыннай Вайны рэшткі жылых памяшканняў былі канчаткова разабраны для ўзвядзення неабходных мясцоваму сельскагаспадарчаму прадпрыемству гаспадарчых пабудоў і дома культуры.
Замак у вёсцы Гальшаны на дадзены момант вельмі моцна патрабуе рэстаўрацыі. Гэтая рэстаўрацыя фармальна запланавана, але, на жаль, ніяк не можа пачацца з-за недахопу фінансавання. Пакуль на тэрыторыі былога замка толькі навялі адносны парадак, і раскапалі руіны. Так што цяпер хаця б ацалелыя руіны можна добра разгледзець. Яшчэ не так даўно нават яны былі пахаваныя пад пластом грунта. Але нават цяпер замак у вёсцы Гальшаны з'яўляецца каштоўным архітэктурным помнікам пачатку 17-га стагоддзя, гісторыка-культурнай каштоўнасцю і важнай славутасцю Беларусі.
На шчасце, спіс славутасцяў вёскі Гальшаны далёка не вычэрпваецца замкам. Вёска Гальшаны вельмі багатая на славутасці, асабліва па мерках населеных пунктаў такога памеру. Так, напрыклад, наступнай важнай славутасцю вёскі Гальшаны з'яўляецца комплекс будынкаў былога кляштара францысканцаў, цэнтральнае месца у якім займае касцёл Святога Яна Хрысціцеля, пабудаваны ў 1618 годзе на падмурку яшчэ больш старадаўняга храма (кальвінскага сабора), і вельмі істотна перабудаваны ў 1770 годзе. Касцёл у вёсцы Гальшаны пабудаваны як храм пры кляштары францысканцаў, таму ён таксама вядомы як касцёл францысканцаў.
Як бачым касцёл у вёсцы Гальшаны вельмі старадаўні, яму ўжо каля 400 гадоў. Дарэчы, пасля перабудовы ў другой палове 18-га стагоддзя дадзены храм больш ужо ніколі сур'ёзна не быў пашкоджаны, а таксама не рэканструяваўся і не перабудоўваўся, а толькі падтрымліваўся ў адпаведным стане. І толькі пасля Другой Сусветнай Вайны храм прыйшоў у заняпад, але ўжо ў наш час зноў быў рэканструяваны і працягвае заставацца дзеючым каталіцкім храмам. Перад касцёлам размешчана вялікая званіца 19-га стагоддзя. Будынак касцёла ў вёсцы Гальшаны з'яўляецца архітэктурным помнікам пачатку 17-га стагоддзя і гісторыка-культурнай каштоўнасцю Беларусі. Касцёл размешчаны ў самым цэнтры вёскі Гальшаны, на скрыжаванні двух цэнтральных вуліц.
Пасля паўстання 1830 года многія каталіцкія кляштары на тэрыторыі сучаснай Беларусі былі зачыненыя, францысканскі кляштар у вёсцы Гальшаны таксама быў зачынены. Тады ж касцёл Святога Яна Хрысціцеля стаў звычайным парафіяльным. На сённяшні дзень, у адрозненне ад касцёла, кляштар у вёсцы Гальшаны па-ранейшаму не дзейнічае. Таму кляштарныя карпусы, размешчаныя за касцёлам, не выкарыстоўваюцца, знаходзяцца ў адносным запусценні і маюць патрэбу ў рэстаўрацыі. А пабудаваныя гэтыя будынкі былі прыкладна ў той жа час, што і касцёл, гэта значыць у пачатку 17-га стагоддзя, а затым істотна перабудаваны ў 1832 годзе. Раней кляштарныя карпусы выкарыстоўваліся як філіял Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі, аднак у 2008 годзе філіял быў зачынены з-за недахопу фінансавання. Дарэчы, з кляштарнымі карпусамі ў вёсцы Гальшаны таксама звязана некалькі цёмных і цалкам выдуманых легенд.
Наступнай цікавай славутасцю вёскі Гальшаны з'яўляецца царква Святога Георгія, пабудаваная тут у 1901 годзе. Царква ў вёсцы Гальшаны знаходзіцца ў добрым стане і функцыянуе. Яна размешчана паміж замкам і цэнтрам вёскі, таму не заўважыць яе немагчыма. Дадзеная царква з'яўляецца беларускім архітэктурным помнікам пачатку 20-га стагоддзя.
У вёсцы Гальшаны ёсць яшчэ некалькі невялікіх славутасцяў. У першую чаргу да іх ставіцца некалькі цікавых жылых, гандлёвых і адміністрацыйных будынкаў канца 19-га стагоддзя, якія можна аднесці да радавой гістарычнай забудовы, а таксама прыдарожная капліца. Усе гэтыя будынкі размешчаны непадалёк ад ужо згаданых славутасцяў. Турысты і падарожнікі, наведваючы вёску Гальшаны абавязкова іх заўважаць.
Аднак, спіс славутасцяў вёскі Гальшаны па-ранейшаму не вычарпаны. Ёсць тут яшчэ некалькі аб'ектаў годных асобнага згадвання. Па-першае, гэта драўляны вадзяны млын, пабудаваны тут у канцы 19-га стагоддзя. Гэты архітэктурны помнік каштоўны тым, што, як і іншых драўляных збудаванняў, з часам старадаўніх млыноў ў Беларусі застаецца ўсё менш і менш. А значыць кожны з тых, што захаваліся, як напрыклад драўляны вадзяны млын у вёсцы Гальшаны, набывае ўсё большую каштоўнасць.
Іншай славутасцю, якую трэба асобна згадаць, з'яўляецца капліца 1858 года пабудовы, размешчаная трохі ў баку ад самой вёскі Гальшаны, на мясцовых могілках. Гэтая капліца нядаўна была цалкам адрэстаўраваная. Цяпер яна знаходзіцца ў выдатным стане. Размешчана капліца прама побач з трасай, таму яе лёгка заўважыць. Яе стан адразу радуе, і як бы падрыхтоўвае турыстаў і падарожнікаў да агляду багатай на славутасці беларускай вёскі Гальшаны.
Таксама абавязкова трэба згадаць, што ў вёсцы Гальшаны маецца на рэдкасць развітая турыстычная інфраструктура. Тут маюцца кафэ, некалькі крам, невялікі гатэль, банкамат, аптэка і іншае. Гэтая акалічнасць вельмі ўдала дапаўняе і без таго выдатную турыстычную атмасферу вёскі, яе шматлікія архітэктурныя помнікі і славутасці. Наведванне вёскі Гальшаны ўваходзіць у праграму многіх турыстычных і экскурсійных маршрутаў. Часта гэтыя месцы наведваюць і індывідуальныя вандроўцы па Беларусi.
Замалёўкі Напалеона Орды, Гальшаны:
