Любча - гэта невялічкі гарадскі пасёлак Навагрудскага раёна, Гродзенскай вобласці Беларусі. Асноўнай славутасцю мястэчка Любча з'яўляецца замак. Будаўніцтва Любчанскага замка было распачата ў другой палове 16-га стагоддзя. У 1581 годзе было завершана будаўніцтва першай каменнай вежы, якая вянчала сабой ўезд у замак у мястэчку Любча. Астатнія замкавыя пабудовы ў той час былі драўлянымі. Але ў наступныя дзесяцігоддзі будаўніцтва і бурнае развіццё замка працягнулася і да сярэдзіны 17-га стагоддзя ў склад замка ў пасёлку Любча ўваходзіла ўжо чатыры каменныя вежы, пры гэтым іншыя пабудовы замка таксама сталі каменнымі.

На гэтыя часы прыйшлася эпоха росквіту Любчанскага замка. Гэты прастакутны ў плане замак складаўся з чатырох кутніх вежаў, злучаных каменнымі сценамі метровай таўшчыні. Уздоўж сцен размяшчаліся жылыя карпусы. З аднаго з бакоў Любчанскі замак быў абаронены ракой Нёман, з астатніх - затопленым глыбокім ровам. Замак у вёсцы Любча быў прыватнаўласніцкім, належаў прадстаўнікам роду Радзівілаў, і з'яўляўся такім чынам не толькі ваенным умацаваннем, але і магнацкай рэзідэнцыяй. На наступных малюнках - сучасная рэканструкцыя вонкавага аблічча Любчанскага Замка, навакольных пабудоў і тэрыторыі на пачатак 17-га стагоддзя. Як бачна, замак у мястэчку Любча быў вельмі прыгожым еўрапейскім замкам.

На жаль, эпоха росквіту Любчанскага замка доўжылася літаральна некалькі дзесяцігоддзяў. Бо ўжо ў 1655 годзе запарожскія казакі захапілі і амаль дашчэнту разбурылі Любчанскі замак. Ад усяго замка захаваліся толькі руіны двух вежаў і падмуркі астатніх пабудоў. Пасля гэтага замак у вёсцы Любча, хоць і быў часткова адноўлены, аднак цалкам страціў сваё былое значэнне і як ваеннага ўмацавання, і як магнацкай рэзідэнцыі. У наступныя стагоддзі замак у вёсцы Любча, разам з усім мястэчкам і прылеглымі землямі, часта пераходзіў ад адных гаспадароў да другіх. Пры гэтым доўгі час фрагментам самога замка ў вёсцы Любча ніхто не надаваў належнай увагі, а выкарыстоўваўся фактычна толькі гаспадарскі дом, размешчаны на тэрыторыі замка.

І толькі ў сярэдзіне 19-га стагоддзя чарговыя ўладальнікі Любчанскага замка адрадзілі яго. У тыя часы былі адрэстаўраваны руіны двух ацалелых вежаў, і, часткова на падмурках старадаўніх пабудоў і замкавых сцен, былі ўзведзены новы выдатны каменны палац і бакавы корпус, які размясціўся побач з уязной вежай. А вакол замка ў вёсцы Любча быў закладзены цудоўны парк. На наступных фота - Любчанскі замак у пачатку 20-га стагоддзя. Аднак, на жаль, падчас Першай і Другой Сусветных войнаў замак у вёсцы Любча зноў моцна пацярпеў. Асноўны ўрон быў нанесены прыгожаму палацу, ад якога да 1945 года засталіся толькі руіны.

Пасля Другой Сусветнай Вайны на месцы палаца ў вёсцы Любча, з выкарыстаннем захаваўшыхся фрагментаў яго сцен і падмуркаў, быў узведзены новы будынак. У гэтым будынку размясцілася школа. І менавіта гэты будынак і захаваўся да нашых дзён. Праўда ў наш час школа адсюль пераехала, а ў дадзеным двухпавярховым адміністрацыйным корпусе размясціўся вучэбна-вытворчы камбінат. А вось бакавы, ён жа гасцявы, корпус сярэдзіны 19-га стагоддзя перажыў ваеннае ліхалецце. У савецкі час гэты будынак быў прыстасаваны пад жыллё для некалькіх сем'яў. У наш час гэты гасцявы корпус Любчанскага замка, размешчаны прама пад яго асноўнай вежай, па-ранейшаму застаецца жылым. Дзве вежы замка ў вёсцы Любча таксама перажылі войны, але ў савецкі час стаялі ў запусценні і павольна разбураліся.

У выніку, напрыканцы 20-га стагоддзя замак у вёсцы Любча зноў ўяўляў з сябе фактычна толькі руіны. Аднак, з пачатку 2000-ых гадоў тут вядуцца рэстаўрацыйныя працы. Адметным з'яўляецца той факт, што рэстаўрацыя замка ў вёсцы Любча вядзецца выключна сіламі валанцёраў і на сродкі прыватных спонсараў і дабрачынцаў. Па некаторых звестках, Любчанскі замак - гэта адзіны замак у свеце, які аднаўляецца такім чынам. Валанцёры плануюць ператварыць гэтую гістарычную славутасць ў аб'ект міжнароднага турызму. На дадзены момант дзве захаваныя вежы Любчанскага замка ўжо знаходзяцца ў выдатным стане. Таксама паміж гэтымі вежамі быў выдатна адноўлены ўчастак замкавага муру. Любчанскі Замак не спяшаючыся працягвае рэстаўравацца. Праца ідзе павольна, але галоўнае, што яна працягвае вясціся.

Замак у вёсцы Любча гэта выбітная славутасць, вельмі важная гістарычная каштоўнасць і адзін з найважнейшых архітэктурных помнікаў ўсёй Беларусі. І хоць вёска Любча знаходзіцца ўдалечыні ад ажыўленых трас, тым не менш гэта месца павінен наведаць кожны турыст, які актыўна цікавіцца гісторыяй і культурай Беларусі. Земляныя валы і ровы, на якіх размешчаны былы замкавы комплекс ў вёсцы Любча, уяўляюць з сябе своеасаблівы архітэктурна-археалагічны запаведнік, бо тут, на малой плошчы захаваліся пабудовы, якія адносяцца да такіх розных эпох: ад замкавай вежы канца 16-га стагоддзя, да адміністрацыйнага корпуса сярэдзіны 20-га стагоддзя.

Ёсць у вёсцы Любча і яшчэ адна цікавая славутасць, а менавіта царква Святога Іллі, пабудаваная тут у 1914 годзе. Дадзеная царква выканана ў стылі вельмі тыповым для рускага культавага будаўніцтва канца 19-га - пачатку 20-га стагоддзяў. Царква ў вёсцы Любча з'яўляецца цікавым архітэктурным помнікам пачатку 20-га стагоддзя, культурна-гістарычнай каштоўнасцю і славутасцю Беларусі. Царква ў вёсцы Любча знаходзіцца ў добрым стане і з'яўляецца дзеючай.

Вёска Любча размешчана на беразе ракі Нёман, якая ў гэтым месцы яшчэ не вельмі паўнаводная. Тым не менш, ад Любчанскага замка, які размешчаны прама на высокім беразе гэтай ракі, адкрываецца яе найпрыгажэйшая панарама. Шпацыруючы вакол замка ў мястэчку Любча, прыемна спыніцца ненадоўга і гледзячы на ​​тое, як павольна цячэ рака, падумаць пра няўмольны час, які не шкадаваў гэты замак. Акрамя таго, трэба адзначыць, што, па-першае, у вёсцы Любча маецца яшчэ некалькі будынкаў канца 19-га - пачатку 20-га стагоддзяў, якія ўтвараюць квартал характэрнай гістарычнай забудовы, якая можа прадстаўляць цікавасць для некаторых турыстаў. А па-другое, вёска Любча адносна буйная, афіцыйна - гэта гарадскі пасёлак, і тут маюцца шматлікія элементы базавай інфраструктуры, напрыклад, аддзяленне банка, крамы, а таксама добраўпарадкаваная цэнтральная плошча з помнікам, прысвечаным падзеям Другой Сусветнай Вайны.