Крэва - гэта вёска Смаргонскага раёна, Гродзенскай вобласці Беларусі. Асноўнай славутасцю вёскі Крэва з'яўляюцца руіны старажытнага замка, які быў пабудаваны тут, паводле афіцыйнай версіі, ў 1330-ых гадах. Да 1338 года адносіцца першае пісьмовае згадванне гэтага замка ў гістарычных дакументах. Аднак ёсць падставы меркаваць, што будаўніцтва замка было пачата яшчэ ў 13-ым стагоддзі. Ужо сам па сабе ўзрост гэтага архітэктурнага помніка, і той факт, што да нашага часу ў Беларусі захавалася не так ужо і шмат сярэднявечных замкаў, робіць замак у вёсцы Крэва вельмі каштоўным культурна-гістарычным і турыстычным аб'ектам.
Аднак, ёсць яшчэ некалькі прычын, якія робяць замак у вёсцы Крэва знакамітым. Справа ў тым, што ў сценах гэтага замка ў 14-ым стагоддзі адбываліся найважнейшыя гістарычныя падзеі. Так, у 1382 годзе, у падзямеллі замка на загад вялікага князя Ягайлы быў задушаны яго дзядзька Кейстут - прэтэндэнт на велікакняжацкі трон. У той жа час сыну Кейстута - Вітаўту ўдалося збегчы дзякуючы хітрасці яго жонкі. Пераапрануўшыся ў жаночае адзенне, пад покрывам ночы, ён пад выглядам служанкі змог сысці ад забойцаў, што пераследвалі яго.
Таксама, менавіта тут, у Крэўскім замку ў 1385 годзе былі выпрацаваны ўмовы і падпісаная Крэўская унія, пагадненне аб саюзе паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Польшчай, якое шмат у чым абумовіла будучы гістарычны лёс гэтых краін і ўсёй усходняй Еўропы ў цэлым.
У далейшым замак станавіўся арэнай баявых дзеянняў у многіх канфліктах, шмат разоў ён быў пашкоджаны і зноў адноўлены, шмат разоў мяняў гаспадароў. Але да канца 18-га - пачатку 19-га стагоддзяў замак у вёсцы Крэва канчаткова страціў сваё стратэгічнае значэнне, быў закінуты і пачаў разбурацца. У некаторых крыніцах згадваецца, што камяні і цэглу з якіх быў пабудаваны замак у 19-ым стагоддзі актыўна выкарыстоўвалі мясцовыя жыхары як даступны будматэрыял. Ёсць сведчанні, што падобныя выпадкі часам адбываюцца і да нашых дзён.
Да пачатку Першай Сусветнай Вайны замак у вёсцы Крэва ўжо ўяўляў з сябе руіны. У ходзе гэтай вайны ён пацярпеў яшчэ больш, і фактычна прыняў свой сучасны выгляд. Справа ў тым, што ў ходзе Першай Сусветнай Вайны, доўгі час праз вёску Крэва праходзіла лінія фронту, а замак актыўна выкарыстоўваўся ў пазіцыйных баях.
Кансервацыя замка ў вёсцы Крэва праводзілася ўжо двойчы, у 1929 і ў 2004 гадах. Планаў па паўнавартасным аднаўленні і рэстаўрацыі замка пакуль мяркуючы па ўсім не маецца. Сляды мінулых кансервацыі таксама ўжо не занадта адрозныя, і, па ўсёй бачнасці, замак працягвае павольна разбурацца.
Замак быў пабудаваны ў зліцця рэк Краўлянка і Шляхцянка пасярод балот на штучна насыпаным невялікім пясчаным узвышэнні. Сцены замка ў вёсцы Крэва былі выкананы з натуральнага каменя і цэглы. У некаторых месцах яны дасягалі амаль трох метраў у таўшчыню, а ў вышыню амаль па ўсёй сваёй даўжыні яны складалі каля 13 метраў. У плане замак у вёсцы Крэва - гэта няправільны чатырохкутнік, з бакамі прыкладна 80 на 105 метраў.
Вялікая вежа у паўночным куце замка выступала за замкавую сцяну грувасткім масівам і дасягала 25 метраў у вышыню. Яна ўключала ў сябе тры надземных паверха і склеп з турмой. Гэтую вежу таксама называюць Княжацкай. Княжацкія палаты размяшчаліся на другім паверсе гэтай вежы, які быў фактычна адзіным месцам замка дзе меліся хоць нейкія элементы ўпрыгожвання інтэр'еру, там былі высокія і шырокія вокны, а на сценах меліся фрэскі. Астатняя частка вежы выкарыстоўвалася ў абарончых мэтах.
Яшчэ адна меншая вежа размяшчалася ў процілеглым куце замка ў яго ўнутранай прасторы, яе вышыня была роўная прыкладна 16 метраў. Рэшткі вежаў на дадзены момант, на жаль, ужо не занадта нагадваюць вежы, бо ад іх захаваліся ў асноўным толькі падмуркі. Сёння гэтыя вежы больш паходзяць проста на працяг саміх сцен. Ўнутры замка мелася сажалка, а таксама мноства гаспадарчых і жылых драўляных пабудоў. Звонку замак быў акружаны ровам запоўненым вадой.
Замак у вёсцы Крэва з'яўляецца адным з самых старажытных збудаванняў у Беларусі, сярод тых, што захаваліся. Улічваючы яго маштаб, памеры, узрост і гісторыю ён вядома ж, з'яўляецца найважнейшым архітэктурным помнікам пачатку 14-га стагоддзя, гісторыка-культурнай каштоўнасцю і выбітнай славутасцю Беларусі.
Ёсць у вёсцы Крэва і яшчэ дзве невялікія славутасці. У першую чаргу, гэта царква Святога Аляксандра Неўскага, пабудаваная ў 1854 годзе. Таксама да выбітнасцяў вёскі Крэва трэба аднесці касцёл Праабражэння Панскага, пабудаваны тут зусім нядаўна, у 1997 годзе. Хоць касцёл і пабудаваны зусім нядаўна, выглядае ён так, быццам быў пабудаваны значна раней. Абодва храма ў вёсцы Крэва маляўніча размешчаны на пагорках, і вядома ж з'яўляюцца архітэктурнымі помнікамі адпаведных эпох.
Наведванне вёскі Крэва заўсёды прыносіць турыстам масу цікавых і запамінальных уражанняў. Выдатную турыстычную атмасферу вёскі Крэва дапаўняюць некалькі інфраструктурных аб'ектаў, што ўдала размясціліся тут. Як раз паміж замкам, касцёлам і царквой можна сустрэць некалькі крам і невялікае кафэ. У цёплы час года па выхадных побач з замкам таксама працуюць сувенірныя крамы. У самой вёсцы Крэва знойдуцца таксама аддзяленні пошты і банка, аптэка, банкамат і іншае.
Замалёўкі Напалеона Орды, Крэва:
